24.9.11

ՈՉ ԹԵ ԱՍՈՒՊ, ԱՅԼ ՓԱՅԼՈՒՆ ԱՍՏՂ

Հուլիսի 17-ին ՆՎԱՐԴ ՕՀԱՆՋԱՆՅԱՆԻ ծննդյան օրն է։ Երկրորդ տարին է, սակայն, որ նրա հարազատները, ընկերներն ու բարեկամներն այդ օրը նշելու են շնորհալի լրագրողի բացակայությամբ։ Նրա մահից հետո լույս տեսած անկրկնելի հումորով ու հայրենիքի ներկայի հանդեպ խոր ցավով գրված «Ամանորի նվերներ» համեստ գրքույկի մասին է սույն հոդվածը։
«Թող ես լինեմ փայլատակող ասուպ, քան հավերժական, բայց քնկոտ մոլորակ»։ Փթթուն հասակում կյանքից հեռացած, տաղանդի շեշտադրումով լրագրական և գրական ասպարեզ մտած Նվարդ Օհանջանյանի գրառումն է, որ նա եղբոր՝ գրող Վարդգես Օվյանի վկայությամբ թողել է իր նոթատետրում։ Փայլատակող ասուպ... Ո՛չ, Նվարդն ավելին եղավ իր կարճ կյանքով, իր թեև կարճ, բայց գնահատանքի արժանի գործունեությամբ։

Ինչի՞ն էր պետք Նվարդ Օհանջանյանին լինել փայլատակող ասուպ և ոչ թե քնկոտ մոլորակ։ Ահա հենց սրանում է, որ ես նմանության եզրեր եմ տեսնում նրա և վաղամեռիկ մեծ լիրիկ ու դասական Պետրոս Դուրյանի միջև։ Մահվան հետ անհավասար մաքառման մեջ մտած պատանուն սոսկ ապրելու տենչը չէր մղում գոտեմարտի մեջ մտնելու իր ամոքման չենթակա հիվանդության հետ, այլև «հեք մարդկության մեկ ոստը գոս» հանդիսացող հայրենիքին սատար լինելու բաղձանքը.
Չօգնած անոր՝ մեռնել աննշան,
Օ՜հ, այս է սոսկ ցավ ինձ համար։

Նվարդը ստեղծագործական ուղի մտավ, երբ մեր կյանքում, լինի քաղաքական թե սոցիալ-տնտեսական, տեղի էին ունեցել խոր վերափոխումներ ու տեղաշարժեր, որոնց անկառավարելությունը մարդկանց մեջ ծնում էր սեփական յուղում տապակվելու, անձնական շահը հանրայինից վեր դասելու, գռփելու, դոլարային արժեքներով հղփանալու, դիմացինի անզորության հանդեպ անտարբեր լինելու մղում ու գործելակերպ։ Ճիշտ ու ճիշտ վերածնունդ էին ապրում Նար-Դոսի «Մեր թաղը» պատմվածաշարի հերոսների ժամանակակից կերպարները։

Նոր, թարմ խոսք էր պետք մերժելու հոռին, մեր վեհագույն իղձերի ճանապարհին մոլախոտի պես բազմացող բարքերը։ Հեշտ խնդիր չէր, քանի որ «նորի» ի հայտ գալը շատերի կողմից ներկայացվում էր որպես բնականոն ընթացք, որը և տեսանելի հորիզոնում մեզ պետք է հասցնի երանելի ափը։
Սուր աչք, խորազնին դիտողականություն էին պետք նոր երևույթների ճիշտ գնահատման համար։ Եվ նաև խիզախություն, քանի որ «նորի» ջատագովները պատենավորված էին ժամանակի իշխանավորների պաշտպանությամբ։ Եվ քչերը, ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ եզակիները, համարձակվեցին գնալ հոսանքին դեմ, վկայելու, որ ընտրված ուղղությունը մեզ ոչ թե դեպի բարձունք, այլ դեպի վիհ ու խորխորատ է տանում։

Այդպիսիներից մեկն էլ եղավ հենց նոր գրական ասպարեզ ոտք դրած, ետևում հասուն փորձ չունեցող Նվարդ Օհանջանյանը։ Ռիսկ կար նրա ընտրության մեջ, բայց կար և հաջողության հասնելու հավատ, քանի որ տաղանդաշատ, գրական լուրջ արժեքներ թողած հոր՝ Վազգեն Օվյանի գեների ներկայությունն էր զգում իր երակներում և յուրացրել էր ոչ քիչ նշանավոր երգիծաբանների արվեստը։ Զոշչենկոյին սերտել էր, ինչպես օրինավոր աշակերտն իր հերթական դասը։

Ուղղակի զարմացնում է Նվարդի կենսազգացողությունը, «ժամանակի շունչը» կռահելու նրա հնարամտությունը։ Հետխորհրդային շրջանում մի բնագավառ, որ բուռն, աննախադեպ աճ վերապրեց, դա խանութաշինությունն է։ Առաջադիմությո՞ւն է, եվրոպական ստանդարտի կիրառո՞ւմ։ Կան այնպիսիները, որ այդպես են դատում։ Նրանց ի՞նչ, թե մեր անհարկի ուռճացված առևտրի համակարգում մեր հազարավոր քաղաքացիներ ոչ թե հանրօգուտ աշխատանքով, այլ չարչիությամբ են զբաղված։

Այո՛, բեկումնային շրջադարձ է տեղի ունեցել մեր ամենօրյա կյանքում։ Խանութների առատությամբ չէ, որ մենք պետք է առաջ ընթանանք։ Մեր ձեռքը, թող կոշտացած, պետք է բանուկ լինի, մեր ամեն մի քաղաքացի պետք է իր աշխատանքն ունենա, հանուրով պետք է այնքան ապրանք թողարկենք, որ կարողանանք, եթե ոչ լիովին, ապա գոնե իր զգալի մասով մեր ներկրածի և դուրս բերածի տարբերությունը հասցնել այն աստիճանի, որ մեր երեք միլիարդ դոլարը, բաղկացած մեծամասամբ արտերկրներից մեզ՝ որպես օգնություն ուղարկված փոխանցումներից, չգնա ապաստանի օտար ափերում, ծառայի մեր և ոչ թե օտարի բարեկեցությանը։
Մենք հայերենի մեր բառապաշարում ունենք այսպիսի իրավիճակի գնահատման համարժեք բառ՝ հիմնահարց, որի լուծումը պետք է լինի մեր մշտական տեսադաշտում։ Բայց ոչ մեկը մյուսին հաջորդող պաշտոնական հավաքներում և ոչ էլ մեր մամուլում այդ մասին նույնիսկ չի հիշատակվում։

Նվարդ Օհանջանյանն այն հազվագյուտ լրագրողներից էր, որ չընկրկեց անդրադառնալու համարյա թաքստոցային դարձած այդ հարցին։ Հատկապես արժեքավոր է նրա «Լավ ժամանակներ» երգիծապատումը։ Ոչ մի բիծ չունեցող ստեղծագործական հրաշալի կտավ՝ հյուսված կենսական հյութով և լեզվաոճական նրբագույն երանգներով։

Արտաքինից վաճառորդի և գնորդի փոխհարաբերության հարցն է նրանում դրված դիտարկման։ Գնորդին ուղղակի հիացնում են խանութի չափերն ու մթերքների առատությունը. «Մտնում ես խանութ և մթերքների առատությունից մի պահ շվարում, մոռանալով, թե ինչու ես հայտնվել այստեղ»։ Վաճառողուհիներն էլ բոլորովին նման չեն միամիտ ու անգետ Գիքորին։ Գեղեցկուհիներ, հմայիչ աղջիկներ են և սկի էլ գիքորյան «Էստի՜ համեցեք, էստի՜ համեցեք»-ով չեն դիմավորում գնորդին, այլ իրենց հայիլ-մայիլով, իրենց բնածին և արհեստական հրապուրանքներով ու պաճուճանքներով։

Հետո պարզվում է, որ աղջիկների այս «որսը» եզակի երևույթ չէ. հարևան խանութներում էլ վաճառողուհիները պակաս վայելչակազմ, նազ ու տուզով չեն, պատրաստ հարգալից ժպիտով, կոտրակվելով, փաղաքուշով սպասարկելու քեզ։ Հեղինակը ծալք-ծալք իր միտքը հանգեցնում է գլխավորին՝ մեր շրջապատում տիրող վարքն ու բարքը ոչ թե հարստացնում, այլ սնանկացնում են մարդու հոգեկանը, սահմանափակում նրա մտավոր զարգացման հնարավորությունները։ Տվյալ պարագայում վաճառողուհիներին ներքին ձայնը չէ մղում նմանակերպվել թաքստոց-պուլտից ղեկավարվող մանեկենի, այլ ավելի շատ ապրանք իրացնելու, դրանով իսկ իր տնօրենի համակրանքին արժանանալու ձգտումը։
Քայլ առ քայլ խտանում են մարդու հոգեկան աշխարհի աղարտման, նրա ինտելեկտուալ հետաքրքրությունների ներփակվածության պատկերման գույները։ Գրախանութները, որ մի ժամանակ մեկը, երկուսը չէ, որ կային Ստեփանակերտում և ուր գրքեր ձեռք բերելու համար հերթեր էին գոյանում, հիմա չքացել, վերացել են, փոխարինվել առևտրի և ժամանակի նոր պահանջներին հարիր այլ օջախներով։

Տխուր, թախծալի իրավիճակ։ Եվ հեղինակի խոսքը դառնում է առավել սուր, մինչև իսկ՝ պամֆլետային։ Ինքը՝ հեղինակն է ըմբոստանում մեզ դեպի խավարամոլություն տանողների դեմ, բայց իր ձայնը գերադասում է տալ մերօրյա քաղքենուն, «նորամուծությանը» համակերպվածին. «Ասացեք, խնդրեմ, մեր ինչի՞ն է պետք գեղարվեստական կամ գիտական գրականությունը, երբ ընթերցանության փոխարեն կարելի է դիտել մեքսիկաբրազիլական դյուրամարս ու սրտաշարժ հեռուստասերիալներ։ Հետո էլ այդ գրողներն ու բանաստեղծները ձևի հետևից ընկնելով՝ այնպես բարդ ու դժվարամարս բառեր են գործածում, որ դյուրությամբ չես ըմբռնում գրածը»։

Ն. Օհանջանյանին խորթ է օտարամոլությունը։ Հատկապես մտահոգիչ է անգլերենի ոչ արդարացված մուտքը մեր կենցաղը։ Առևտրի, կենցաղի օջախ է՝ մի էլ մտածիր, թե հայկական անուն կունանա։ Միայն ու միայն անգլիական, իբր թե եկվոր կանչող և ոչ թե վանող։ Ինչ հայերենը դարձել է պետական լեզու,- կարդում ենք պատմվածքում,- մեր երիտասարդությունն սկսել է անգլերեն բլբլացնել։ Բայց ո՞վ է նրանց մեղադրում, համակարգչի լեզուն պիտի հասկանա՞լ, թե՞ ոչ... Հետո էլ, նկատել եմ, մեկ-մեկ մարդիկ տրտնջում են, որ մեր հայ երգիչ-երգչուհիները անգլերենով են երգում։ Այդտեղ էլ մի վատ բան չեմ տեսնում. նախ «Ինչքան լեզու գիտես, այնքան մարդ ես» կարգախոսը բոլորի համար է, հետո էլ՝ այդ անգլիացիներն ու ամերիկացիները թող նախանձից պայթեն ու համոզվեն, որ անգլերենը միայն իրենց լեզուն չէ, և թե կարող են՝ թող իրենք էլ հայերեն երգեն»։

Գրքում զետեղված լավագույն հրապարակումներից մեկն էլ «Կրիտիկական պահեր հեռուստաէկրանին» հումորեսկն է։ Այն, ինչպես և հեղինակի այլ գործեր, կառուցված է այլաբանության հիման վրա։ Սյուժեն հեռուստատեսային գովազդի դերն է մեր կյանքում։ Նվարդ Օհանջանյանը «սրբացնում», «աստվածացնում» է գովազդը, օրհնում այն օրն ու ժամը, երբ այն առաջին անգամ մուտք գործեց հեռուստատեսություն։ Միամիտ ընթերցողը կարող է կարծել, թե հեղինակը համակրանքով է վերաբերվում գովազդին։ Իրականում ամբողջ տեքստը մերժողական բնույթ ունի, քանի որ կեղծիքից ու ստից կազմված գովազդի նպատակը նրա պատվիրատուի շահն է։

Շահը ստիպում է դիմել հնարամիտ միջոցների, այդ թվում և՝ ապրանքատեսակների անվանմանը, այսպես կոչված, նշանավոր մարդկանց անուններով։ Ըստ հումորեսկի՝ մեզ մոտ և Հայաստանում այդպիսի պատվի արժանանում է Աշոտ Ղազարյանը. «Աշոտ Ղազարյան» օղի, «Աշոտ Ղազարյան» լոտո, «Աշոտ Ղազարյան» կինձմինձուկ։ «Խե՜ղճ Աշոտ,- եզրակացնում է հեղինակը,- եթե այսպես շարունակվի, ապա, Աստված մի արասցե, մեկ էլ տեսար հերթը հասավ «Pampers»-ին...»։

Նոր կարգերն իրենց հետ բերել են անհամաչափություններ, սոցիալական խիստ բևեռացում։ Հազարավորները ապահովված չեն աշխատանքով, մուրացկանությունը, որի հետքերը անցյալում չկային, գլուխ է բարձրացրել։ Եվ այս ամենի պատճառը համարվում է «անցումային շրջանը»։

Ն. Օհանջանյանի «Անցումային շրջան» հումորեսկի հերոսները, ամեն մեկը յուրովի, ըստ իր ճակատագրի, այդպես էլ վարվում են։ Ծննդատան բուժքույրը նոր ծնված երեխայի հորն է փնտրում «աչքալուսանքի» համար, բայց հայտնվում է ծննդականի մայրն ու ասում, որ երեխան պատկանում է հասարակությանը, քանի որ «իր աղջիկը միանգամից չորս տղայի հետ է մտերմություն արել»։ Մի ուրիշ կին, հազիվ 25 տարեկան, ամուսնանում է 70-ին մոտ մի ալևորի հետ, քանի որ նա «վատ թեկնածու չէ», մեքենա, տուն, ամառանոց ունի, ծեր է, երկար չի ապրելու, ամեն ինչ մնալու է իրեն։

Երգիծանքը ոչ քիչ դեպքերում հասնում է զավեշտի։ Հանդես գալով խորհրդատուի դերում, հեղինակը փորձում է ուղղում մտցնել մուրացկանների «աշխատանքում»։ «Եթե խելք ունենային,- մտորում է նա,- ներքին պայմանավորվածության համաձայն, մայրաքաղաքի յուրաքանչյուր թաղամաս կարող էին բաժանել իրար մեջ, և այս կերպ նրանցից յուրաքանչյուրն ապահով կլիներ մշտական «աշխատանքով» ու մենք էլ նրանց կճանաչեինք դեմքով»։ Մնում է կատարել ընդհանրացում։ Այն լակոնիկ ու համազոր է պատմվածքին. «Բա՜, ասում եմ, չէ՞, ճոխ ենք ապրում»։

«Ճարը տեսնողների» անցուդարձին է նվիրված նաև «Մեր միակ փրկությունը լոտոյի մեջ է» պատումը։ Առանց սխալվելու կարելի է վկայել, որ Նվարդ Օհանջանյանի այս գործը կարելի է դասել մեր երգիծական գրականության լավագույն նմուշների շարքին։ Կյանքի նորմալ ընթացքից դուրս մնացածների համար նախկին բարվոք վիճակին օրինավոր ճանապարհով ետ վերադառնալն անհնար է, երազանք։ Մնում է ապավինել այլ միջոցների, որոնցից մեկն էլ լոտոն է։ Ծեր մուրացկանը, որ ամեն օր հացի փող է մուրում, լոտոյով մեծ գումար է շահում ու բավական հարստանում։ Մի ուրիշը, որ աղքատությունից ճարահատյալ Ռուսաստան տեղափոխվել էր պատրաստվում, լոտոյով այնպիսի հարստության տեր է դառնում, որ ոչ միայն հրաժարվում է իր վճռից, այլև հիշված երկրում ապաստան գտած իր տղային ու հարսին հրավեր է հղում, դատելով, թե՝ «այսքան փողն ի՞նչ պիտի անեմ, թող գան՝ մեր հայրենիքում մարդավարի ապրենք»։
Հեղինակին ի՞նչ է մնում։ Մնում է երկրապագել «գերհրաշք» լոտոյին. «Իմ Աստված, փրկիր մեր ժողովրդին, այնպես արա, որ պետբյուջեի ճեղքվածքը փակվի, որ մենք էլ մի լավ հարստանանք, բռունցքվենք և մեր թշնամու՝ թուրքերի հախիցը գանք։ Թե չէ՝ վերջին ժամանակներս սրանց լեզուն շատ է երկարել»։

Եվ, այսպես, ո՞վ էր և ի՞նչ տենչանքով էր աշխարհ եկել Նվարդ Օհանջանյանը։ Ստեղծագործելով արժեքների համահարթեցման ու ոտնահարման ժամանակներում, ռոմանտիկի հույսով ու հավատով Նվարդն, ասես, ապրում էր իր երազների ու գալիքի վարդագույն աշխարհում... Հենց այս գիտակցումով է, որ նա կամեցել է լինել ոչ թե «քնկոտ մոլորակ, այլ փայլատակող ասուպ», բայց նա եղավ ոչ թե ասուպ, այլ փայլուն աստղ, և թեկուզ կարճ, բայց ստեղծագործական ավյունով լեցուն կյանքում անմնացորդ հավատարիմ մնաց իր դերակատարությանը։

Մեծ, խոստումնալից ճանապարհի շեմին էր Նվարդը, երբ անսպասելիորեն շանթահար եղավ, լինելով կյանքով արբած, հրաժեշտ տվեց կյանքին։ Ցավոք, մենք ականատես եղանք նրա շռայլ տաղանդի բեղմնավորմանը, վայելեցինք առաջին պտուղները, սպասելով նոր, առավել հասուն ու շքեղ գործերի: Ավա՜ղ, չիրականացավ մեր սպասելիքը:


ԵՂԻՇԵ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
«Խորհրդային Ղարաբաղ» թերթի նախկին խմբագիր,
Մեծ հայրենականի վետերան, 
հասարակական-քաղաքական գործիչ

Նոր ԷՋ: N 8 (2009)