Աղջկաս՝ ՆՎԱՐԴԻՆ
Ծաղկում, բացվում ես,
իսկ ես խարկվում եմ,
Կյանքով լցվում ես,
ես ճերմակում եմ։
Դու կարկաչում ես,
ես ցամաքում եմ,
Դու կանաչում ես,
ես դատարկվում եմ։
Դու զորանում ես,
ես կորանում եմ,
Դու նորանում ես,
ես չորանում եմ։
Դու բոցկլտում ես, իսկ ես հալվում եմ,
Զնգում, հորդում ես, իսկ ես ծալվում եմ։
Ծիածանվում ես, իսկ ես հանգչում եմ,
Դու բարձրանում ես, իսկ ես իջնում եմ։
Դու հուր ես տալիս, իսկ ես ձյունում եմ,
Դու նոր ես գալիս, իսկ ես գնում եմ։
Օ՜, աղջիկ, իմ լույս, հոգուս երկինք մով,
Քեզ բարի գալուստ, ինձ՝ գնաս բարով։
ՎԱԶԳԵՆ ՕՎՅԱՆ
1982 թ.
Նրա բախտի աստղը խոստումնալից ու շռայլ էր երևում. ինչպե՞ս մերժել մեկին, ով օժտված է մարդկային գեղեցիկ շնորհներով, երիտասարդ է, եռանդուն, գիտե հավատարիմ մնալ իր ջինջ էությանը, պատասխանատու կոչմանը, կենսահայեցողության մեջ՝ կեղծ նշագծերի տեղ չի թողնում։ Բախտ տնօրինող աստղը պիտի կույր ու խավարուն լինի, որ անտեսի նման մարդագոյին, չհրապուրի նրան կյանքի հեռանկարներով ու երկար ճանապարհի խանդավառությամբ։ Կարծես թե շատ բան էր, իսկապես, նախանշված նրա համար. լիաբուռ ու տևական կյանք, անձնական ուրախություններ ու ձեռքբերումներ, անուն, հեղինակություն, հարգանք, օրհնություն...
Այդ ամենի համար նա ուներ պատշաճ տվյալներ, որոնց մի մասը՝ ժառանգաբար ստացած, և նվազ չէր նաև սեփական ջանքը սեփական անհատականության կերտման գործում։ Ավա՜ղ, բախտի աստղերը նույնպես ուրանում են, խոստանում ու չեն տալիս երբեմն՝ առանց տրամաբանության ու հիմնավորման, առանց խղճմտանքի՝ իբրև հոգեզրկության ցույց։ Երիցս հոգեզուրկ է անժամանակ մահը, որ հաճախ նախընտրում է իր հետ տանել առավել շնորհալիներին ու բարիներին, ջահելներին ու կյանքով արբածներին, առավել լուսավոր հոգիներին։ Նվարդ Օհանջանյանը հենց այդ կարգի ընտրյալների շարքում է...
Լրագրող էր մասնագիտությամբ՝ մարդկային մեր ներկա կեցության ազնիվ վավերագրողն ու լուսաբանողը. ճշմարիտ խոսում էր մեր ցավ ու հոգսից, շատ տրոփուն էր նրա մարդասիրության ջիղը։ Ծանոթ-անծանոթի և հասարակական խնդիրների մասին բարձրաձայնում և գրում էր սրտացավությամբ ու բանիմացորեն, տեղին շեշտադրումներով, շատ երևույթների տալով պետական հնչեղություն։
Օգտակար լինելու հակումն ու շնորհը նրան յուրային են դարձնում անգամ ինքնամփոփ ու տանջահար մարդկանց շրջապատում, վստահություն էր վայելում ոչ միայն որպես լրագրող, այլև՝ մարդ ու քաղաքացի որպես, որ չգիտեր անտարբեր նայել մեզ օղակած հազար ու մի հոգսի։ Մտավորականին վայել արդարամտությամբ էր շաղախված Նվարդը, ուստի հաճախ էր զարմանում ու զայրանում։ Որքան էլ սթափ ու լրջախոհ, նույնքան էլ ռոմանտիկ լրագրող էր։ Հավատում էր մարդուն ու լավին, և հավատն այդ ուղղակի ալեբախվում էր նրա հրապարակումներում։ Քանի-քանիսի՜ն ոգևորեց ու հուսադրեց Նվարդ Օհանջանյանը, հանեց հոռետեսության ճահճից և տոկալու կամք ներշնչեց։ Մոռացության մատնվող անուններ էր հրապարակ հանում, անուններ, որ հասարակական հարգանքի են արժանի...
Դուստրն է անվանի գրող Վազգեն Օվյանի, զավակը՝ մի ընտանիքի, ուր պաշտամունք կա գրի, արվեստի, հոգևորի հանդեպ։ Քույրն է գրող Վարդգես Օվյանի, ով հոր վառած գրական ջահն է տանում առաջ,- և այսքանից հետո կարո՞ղ է գրական ու արվեստային չլինել նաև Նվարդ Օհանջանյանը...
Գրում էր համով-հոտով երգիծապատումներ ու հումորեսկներ (որոնցից տպագրվել են նաև «Ակունքում», որի խմբագիրն էի), շնորհալիորեն բացում էր մեր իրականության կատակաողբերգական շերտերը, հանդիմանում, քննադատում, բայց և սիրով հուշում մարդկային վարք ու բարքի, ապրելակերպի գեղեցիկ ու օրինակելի ձևեր։ Արդեն պատրաստ էր Նվարդ Օհանջանյանի գեղարվեստական պատումների գիրքը, երազում էր շուտափույթ տպագրված տեսնել. չհասցրեց...
Նվարդի հրապարակումների մի մեծ բաժինը մշակութային թեմայով է. գեղարվեստական իրականությունը նրա համար նույն կարևորությունն ու հրատապությունն ուներ, ինչ մեր դժվարին առօրյայի հրամայականները, ուստի հաճախակի էր անդրադառնում արցախյան երաժշտության, կերպարվեստի, գրականության այսօրվա հիմնահարցերին։
Ազնվական կերպար էր՝ բնույթով ու գործելակերպով։ Որքան էլ բծախնդիր՝ պատրաստակամ էր համագործակցելու տարբեր լրատվամիջոցների ու գործընկերների հետ։ Լինելով «Ազատ Արցախ» թերթի հաստիքային աշխատակիցը, նաև «Ակունքի» հեղինակներից էր՝ շահեկան ու ճշտակատար։ Այս վերահաս դժբախտության մեջ երիցս տխուր է տեսնել նաև հեղինակի կորուստ. ամեն լավագույնից մենք այնքա՜ն քիչ ունենք...
Փթթուն տարիքում էր՝ մենավոր հպարտի ու երազողի լուսապսակով։ Ներկայիս մեջ այնքան էլ հարմարավետ չէր զգում իրեն և շատ բան տեսնում ու ըմբռնում էր ապագայի չափանիշներով։
Կարծես ամեն Աստծո օր նոր սկիզբ պիտի լիներ նրա համար։ Բայց եղավ անագորույնը. մահը զարկեց նրան շատ անպատեհ ու ցավագնորեն։ Եվ «ավաղները» թիթեռների պես դեռ երկա՜ր կթևածեն մեր շուրջ՝ նրա հիշատակի մի փայլուն ոստայն հյուսելով մեզ համար։ Լույս էր ճառագում նրա կերպարից։
Հրանտ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ
բանաստեղծ
Շատ դժվար է գրել այս տողերը… Ուղեղս ոչ մի կերպ չի հաշտվում այն մտքի հետ, որ Նվարդ Օհանջանյանը մեզ հետ չէ։
Միշտ ժպիտը դեմքին, կոկիկ հագնված, ուրույն զարդերով իր հմայքն ընդգծած, աշխույժ։ Մեկ-մեկ անտրամադիր էր լինում։ Ասում էի` քեզ չի սազում տխուր լինելը։ Իսկույն պայծառանում էր, բայց… նաև ավելացնում. «Է՜հ, Սուսան, կյանքը դժվար բան է»։ Ի՞նչ էր ուզում ասել` չգիտեմ, փակագծերը չէր բացում։ Նման պահից հետո սովորաբար անցնում էր գրականության, արվեստի մասին զրույցի։ Եվ մենք, եթե ժամանակը ներում էր, ժամերով խոսում էինք հայ, համաշխարհային գրականության մասին։
Կարևոր չէր, թե որ հեղինակին, որ ստեղծագործությունն էր նախընտրում, և որին, ինչպես ինքն էր ասում, պարզապես հարգում տաղանդի համար։ Կարեվորն այն էր, որ փաստարկում, վերլուծում էր, փորձում էր համոզել, որ ճիշտ է ընկալում հեղինակի գրածը։
Նվարդի բացակայությունը մեծ ցավ է պատճառում։ Այս տողերը գրելիս, թվում է, թե հենց այս պահին կերևա իր սիրած կարմիր զգեստով, «բարև, ժողովուրդ» ողջույնը ժպտացող շուրթերին, և բոլորը կշրջվեն, բարև կառնեն, հաճոյախոսություններ կշռայլեն։
Շատ էիր սիրում պարել, միշտ հիշում էիր Ռիչարդ Գիրի և Ջենիֆեր Լոպեսի դերակատարությամբ «Եկեք պարենք» ամերիկյան ֆիլմը։ Ասում էիր` գրիր այդքան բարի ու ոգևորիչ այդ ֆիլմի մասին ու կոչ արա Ստեփանակերտի կանանց ու տղամարդկանց պարի ակումբ ստեղծելու։ Համոզված էիր, որ դասական, լատինաամերիկյան և զուտ հայկական պարեր սովորելու համար անպայման կհավաքվեն ստեփանակերտցի կանայք ու տղամարդիկ և, ինչպես ֆիլմի հերոսները, այնպես էլ մենք, վարպետորեն ու հաճույքով կպարենք այդ հրաշագործ պարերը։
Հավատում եմ` լուսավոր հոգիդ դեպի երկինք է ճախրում։ Հավատա, որ մեզ հետ ես միշտ` մեր, քո գործընկերների հիշողության, զրույցների մեջ։
Օրերս մի հաշմանդամի, որի մասին գրել ես բազմիցս, մայրն էր զանգում, քեզ էր ուզում… ու դարդ էր անում, ասում. «Ախր, շատ է օգնել որդուս, ես ինչպե՞ս հիմա նրա պատասխանը տամ...»։
Քո սիրած Մեծն Թումանյանն էր ասում` «Մարդու գործն է միշտ անմահ»։ Անմահ գործեր շատ ես հասցրել անել կարճատև քո կյանքում, բարին արարել ծանոթ թե անծանոթ մարդկանց համար։ Ուրեմն՝ անմահ կմնաս քո գործերով բոլորիս համար։
Սուսաննա ԲԱԼԱՅԱՆ
լրագրող
ՆՎԱՐԴ. պայծառ, անբասիր անուն...
40 օր է, ինչ քո բացակա ներկայությունը կեղեքում է ինձ, իմ անզուգական հոգեկից, խոհուն գեղեցկուհի, Արցախի առաքինի և չքնաղ դուստր... Ցայսօր դժվար է ուշքի գալ ահռելի կորստից, որը ոչ միայն քո հարազատների, գաղափարակից ընկերների, Արցախի լրատվական դաշտի կորուստն է, այլև ողջ Արցախ աշխարհինը։
Բարձր բարոյականության, արցախուհու պարկեշտության և հայրենասիրության մի ամբողջ դպրոց էիր դու, շողարձակող հիացք ու գեղեցկություն, հազվագյուտորեն փխրուն ու գթառատ սրտով, հայեցի էությամբ, անբիծ ու մաքուր քո կարճ, սակայն ազգօգուտ գործունեությամբ հարուստ քո կենսագրությամբ։
Գրող, երգիծաբան, երդվյալ արցախցի բանաստեղծ Վազգեն Օվյանի ազնվագույն գենի ժառանգորդն ես դու, այնքա՜ն նրբազգաց, հուզաթրթիռ և փխրուն՝ այս դաժան կյանքում... Արդարությունը որբացավ ասես, հայոց ոսկեղենիկ լեզվի ջերմ ջատագովների շարքը նոսրացավ Արցախում։ Լրագրողի կոչումը բարձր պահող շնորհալի գրիչ էիր, ինքնատիպ լույսով ճառագող աստղ, որ մարեց հանկարծակի...
Ցավից կարկամել էի երկար, իսկ հիմա բառերս արցունք են դառնում, բացակա ներկայությունդ տակնուվրա է անում վշտամած հոգիս... Քո կերպարը այնքա՜ն հարուստ ու գունագեղ, անկրկնելիորեն եզակի... Սքանչելի մի տեսիլք ես եղել, թվում է, որ շողացիր ու անցար... Ձևի և բովանդակության կատարելություն էիր դու և շատ էիր սիրում ներդաշնակությունը...
Գեղեցիկի առանձնահատուկ պաշտամունք ունեիր, բարձր ճաշակ։ Չէիր կարողանում տանել օտարամոլությունն ու քաղքենությունը, նյութապաշտությունն ու տգիտությունը։ Գրիչդ չէր խնայում նմաններին... Աննման էր քո հոգեկերտվածքը, ասմունքը, պարը... Կորստիդ ցավը մշուշում է գիտակցությունս, փղձուկը աքցանում է կոկորդս և չեմ կարողանում շարունակել։ Որքա՜ն իղձ ու երազանքներ մնացին չիրականացված, քանի՜-քանի փեսացուներ էին երազում քեզ և քանիսին մերժեցիր դու (գոնե ես լավ գիտեմ դա)...
Կատարելություն էիր երազում այս անկատար աշխարհում, կատարյալ գեղեցկուհի, հոգով միլիոնատեր Նվարդ։ Քո մեծ բացակայությունն, իրավ, անլցնելի է, սփոփվենք պիտի քո բացակա ներկայությամբ...
Սիլվա ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
Բանասիրական գիտությունների թեկնածու
(Նվարդ Օհանջանյանի հիշատակին)
Եղբոր հետ, մեր ասած, «խռովխեթ» էինք։ Ազգային ժողովի պատգամավոր ընտրվեցի։ Մշտական հանձնաժողովի նախագահ։ 2000-ին էր։ Գիտեի, որ աշխատում է «Ազատ Արցախ»-ում։ Մի օր զանգեց, թե «մի քանի հարց ունեմ, գա՞մ»։
Խոսքն անմիջական էր, ձայնը՝ զվարթ։ Ասացի՝ «արի»։
Հիմա չեմ հիշում՝ հարցազրույց եղա՞վ, թե՞ ոչ։ Դա, համենայնդեպս, պաշտոնական հարցազրույց չէր. ոչ ես էի պաշտոնյա, ոչ ինքը, մանավանդ, «ռեպորտյոր»-հարցազրույց վարող։
Եկել էր, որքան հասկացա, պարզելու, թե այդ ինչ «հրեշ է քաղաքականությունը, որ գրեթե նույն կենսագրության, նույն բախտի երկու մարդու»՝ ինձ ու իր եղբորը, կարողանում է «դնել թշնամի խրամատներում»։
Ես նրան՝ ամբողջովին քնքշանք և պայծառ հավատ ճառագող աղջկան, ասելիք, դժբախտաբար, չգտա։ Ի՞նչ ասեի։ Ընդամենը պատմեցի, որ Վազգեն Օվյանի «Կուսապատի արծիվը» պատմավեպի առաջին օտար հայացքի ընթերցողը, գուցե՝ խմբագիրն ու հաստատ հրատարակիչն եմ եղել՝ բանակի «Մարտիկ» թերթում եղբոր հետ աշխատելուս բերումով։ Եվ «դաժանորեն» ասացի, որ սխալվել են, երբ վեպը տպագրության տալիս գոնե մի-երկու տողով չեն անդրադարձել իրողությանը, որ այն առաջին անգամ լույս է տեսել «Մարտիկ»-ի էջերում։
Որքան կարողացա հասկանալ՝ ասածներիս տեղյակ չէր։ Գոնե՝ մանրամասնություններին։ Եվ աչքիս առաջ պարզապես «կծղեց»։
Դրանից հետո 6-7 տարի դարձյալ հանդիպում էինք՝ առիթից-առիթ։ Ու հանկարծ...
Թաղմանը չգնալ չէի կարող։ Ոչ թե, որ՝ կարգ է։ Բայց մեծ, աններելի սխալ արեցի. պիտի մինչև վերջ ուղեկցեի Նվարդին։ Այդքան քաջություն չունեցա։ Սեղմեցի եղբոր ձեռքն ու բակից էլ հեռացա, երբ թափորն արդեն շարժվում էր Դաշուշեն, ուր ամփոփված է հոր՝ Վազգեն Օվյանի աճյունը։
...Շատ տարիներ հետո միայն Նվարդի շիրմին այցի գնալու համարձակություն ունեցա՝ եղբոր հետ։ Քանի որ պարտքս կատարել էի։ Կարողացել էի պատասխանել, որ քաղաքականությունը, ոչ, մեզ՝ ինձ ու իր եղբորը, թշնամի խրամատներ անզոր է զորակոչել։
2000 թ. կամ հետագա հանդիպումի մի օր նա ինձ նվիրեց հոր գիրքը։ Նույնիսկ չնվիրեց։ Ես փոքրոգի գտնվեցի. կարդացի, բայց իրեն ոչինչ չասացի։ Թեև գրեթե համոզված եմ, որ գիրքն ինձ էր տվել, որպեսզի կարդամ և ասեմ, որ Վազգեն Օվյանը ԳՐՈՂ Է։ Ի՞նչ արած. մարդ երբեմն «փոքրիկ» խայթոցները մոռացության տալու մեծահոգություն չի ունենում։ Շարքայիններս՝ հատկապես։
Անցել է 10 և ավելի տարի։ Բայց ինձ չեմ ներում։
Գրասեղանիս Նվարդի՝ հետմահու տպագրված գիրքն է՝ «Ամանորի նվերներ»։ Շապկից նա ինձ նայում է իր պայծառ, հանդուրժողականորեն խորաթափանց հայացքով։ Եվ, կարծես, չի ուզում նվաստիս ներած լինել։
- Ազնվագույն Նվարդ, ներիր ինձ։ Իմ մեղքը ես փորձեցի քավել։ Այլ բան չունեմ խնդրելու, քան, «խմբագրելով» բանաստեղծին.
- Ինձ բաց թող, ես գնամ,- ասեմ և ավելացնեմ՝ ազատիր ինձ ՔՈ հանդեպ աչառու եղած լինելուս մեղքից։
Վահրամ ԱԹԱՆԵՍՅԱՆ
1 հունիսի 2011 թ.
Посвящается памяти Нвард Оганджанян
Словно в сказке... Она спала крепким сном... Ее удивительно красивое лицо не выражало ни тоски, ни боли, ни сожаления... Ничего... Будто она опасалась, что кто-то прочтет ее мысли, мысли женщины, мимо которой тенью прошла жизнь, не дав познать чувство любви и счастье материнства... Лицо ее было спокойным и умиротворенным...
Копна пушистых черных волос оттеняла красивый лоб, подчеркивая ее белизну и нежные черты лица... Словно художник прикоснулся к ней кистью, выводя с изгибом брови, губы напоминащие лепестки роз, ресницы прикрывающие глаза, которые казалось от малейшего легкого дуновения ветерка приоткроются...
А руки... Изящные, белоснежные послушно и спокойно лежали на ее груди... Двери в ее мир были закрыты... Словно в сказке... В сказке с плохим концом...
Голова разламывалась от внезапно нахлынувших мыслей, чувств и бессилия... Рука потянулась к перу, словно лекарство от боли ищу...
Цовинар БАГДАСАРЯН
Նվարդի գիրքը՝ առաջին և, մեղա աստված, վերջին գիրքը, տպագրվել է հետմահու։ Հայրս չտեսավ իր լավագույն երկերի լույսընծայումը. նրա անտիպ 6 գրքերը տպագրվեցին միայն մահից հետո։ Վերջին գիրքը, ի դեպ, իր ձեռքով խմբագրել ու սրբագրել էր Նվարդը։ Երբ ազդօրինակը բերեցի, արդեն գամված էր անկողնուն... Ո՜վ գիտե, այդ պահին գուցե թե նա երազում էր, որ գեղեցիկ մի օր ինքը տպագրված է տեսնելու և իր քնքույշ մատներով բացելու է իր, սեփական գիրքը։ Մայրիկին ասել էր, որ այն պատրաստ է, մի քանի հետաքրքիր թեմա էլ ունի, մնում է պարզապես թղթին հանձնել և մտածել... հովանավոր գտնելու մասին...
Բայց, ավա՜ղ, նա այլևս չհասցրեց գրիչ վերցնել, և այդպես էլ չհասցրեց տպագրված տեսնել իր անդրանիկ գիրքը։ Եվ դարձյալ մեր օջախում գիրք է տպագրվում հետմահու՝ հեղինակի, գրողի մահից հետո...
Եվ դարձյալ մեր օջախում մի լուսատու հանգավ անժամանակ, ցավալիորեն անսպասելի՝ անկատար իր երազների թևատված փշուրները թողնելով որպես հուշ... Լուսատու, որ լույս էր սփռում ոչ միայն մեր օջախի վրա. նրան սիրում ու հարգում էին շատ-շատերը, մոտիկ թե հեռու, ծանոթ թե նրան միայն գրվածքներից ճանաչող...
Մեր օջախի փոքրն էր Նվարդը և, բնականաբար, բոլորիս սիրելին էր նա։ Մեր հոր մահից հետո ես նրան սիրում էի նաև հորս փոխարեն, հայրաբար։ Բոլորիս համար նա ՆՎԱՐԴԻԿ էր, սիրելի ու պաշտելի մի մեծ երեխա՝ մանկան պես մաքուր ու ազնիվ, արիստոկրատուհու պես գեղեցիկ ու հպարտ, աշխարհ տեսածի պես խելոք ու իմաստուն՝ պատրաստ անձնազոհաբար օգնելու մերձավորին թե միանգամայն անծանոթ մարդուն... Շատերին աջակցեց իր կարճատև կյանքում, շատերի կարեկիցն ու սատարը եղավ և շատերի կողմից սիրվեց Նվարդը։Մեր բոլոր երազանքներում Նվարդն էր, լուսավոր գալիքի մասին մեր պատկերացումներում Նվարդն էր՝ իր լուսեղեն ու անկրկնելի ժպիտով, մաքրամաքուր սրտով...
Այն մի քանի ստեղծագործություն-ները, որ պիտի գրեր, բայց չհասցրեց գրել Նվարդը, դրանց փոխարեն հետմահու տպագրված նրա գրքում մենք զետեղել ենք իր լուսանկարները՝ կյանքում, ինչպես որ կար, երազկոտ հայացքը մեզ ու աշխարհին ուղղած, ընտանիքի հետ, լրագրողական պարտականությունները կատարելիս և, վերջապես, իր եղբոր զավակի, որդուս՝ փոքրիկ Վազգենի հետ, որին անչափ սիրում ու պաշտում էր և երազում էր ձեռքից բռնած դպրոց տանել...
Որքա՜ն դժվար է անցյալ ժամանակով գրել մի էակի մասին, որ ամբողջովին Կյանք էր, Լույս, Հույս ու Հավատ։ Իր նոթատետրի առաջին էջում գրել է Ջեկ Լոնդոնի հետևյալ խոսքերը. «Թող ես լինեմ փայլատակող ասուպ, քան հավերժական, բայց քնկոտ մոլորակ»։ Հաջորդ տողում ավելացրել է. «Ով հավատում է կյանքում հրաշքի, նրան է միայն հրաշքն այցելում»։ Նվարդն իրոք հավատում էր հրաշքի, այլապես չէր գրի այդ տողերը։ Բայց, ավա՜ղ, հրաշքն այդպես էլ չայցելեց նրան...
Եվ նա ասուպի պես փայլատակեց ու գնաց... Անսահման լավատես էր և այդպես էլ հանգավ՝ չիմանալով, չհասկանալով, որ ընդմիշտ հեռանում է իր սիրելիներից ու աշխարհից... Լուսեղեն իր երազները որբ թողեց և գնաց։ Չէ՛, նա չգնաց. Չարը նրան պոկեց մեզնից, ինչպես վարդն են կոպտորեն պոկում իր թփից, ու տարավ...Որքա՜ն դժվար է հաշտվել այն մտքի հետ, որ պայծառ մի լուսատու, որ շարունակ լույս ու ջերմություն էր սփռում շուրջբոլորը, այլևս չկա։ Եվ այս գիրքը նրա լույսի շողերի մի մասն է միայն, որ մնացել է Այս աշխարհում։
Վարդգես ՕՎՅԱՆ
